De Lito waar Sten wereldkampioen mee werd startte eigenlijk als een Monark en werd gebouwd in de winter van 1959/1960 in de Monark-fabriek in het Zweedse Varberg. Monark was een goed draaiende fabriek die tweetakt enduro modellen aan de man bracht via een dealernetwerk over gans Europa.
Om de bekendheid van het merk aan te zwengelen werd besloten om een 500cc Grand-Prixmachine te bouwen en deel te nemen aan het wereldkampioenschap motorcross in de 500cc klasse. Het Europees kampioenschap motorcross kreeg in 1957 de status van officieel wereldkampioenschap en werd al snel de populairste tak van de motorsport in Europa. Het was niet ongewoon dat een wedstrijd 100.000 of meer bezoekers over de vloer kreeg en dat zijn aantallen waar men tegenwoordig alleen kan van dromen. Het wereldkampioenschap motorcross winnen betekende dan ook een snel verhoogde prestige en status voor iedereen.
De crossmachines die toen werden vervaardigd in Varberg waren zeer dure met de hand vervaardigde topmodellen die gemaakt werden voor één nobel doel: het wereldkampioenschap motorcross 500cc winnen. Het format van een wedstrijd was in die tijd opgedeeld in twee kwalificatieheats en een finale die iets meer dan een uur duurde. De rijders uit die tijd waren extreem sterk en hadden een fenomenaal uithoudingsvermogen. Om deze zware motoren te berijden van meer dan 150kg zwaar moest je van goede huize komen en een supermens zijn. De meeste van die mannen waren supermensen zoals Les Archer, Brian Stonebridge, Auguste Mingels, René Baeten, Bill Nilsson en Sten Lundin. Zij konden deze dikke 500cc’s tot op de limiet rijden.
Sten Lundin was in die tijd al een toprijder in het Europees kampioenschap en tekende in 1957 een contract met Monark en reed toen een met de hand gebouwd tweedehands prototype met een Albin 500cc motorblok. De motor werd eerder gebruikt door Allan Eklund. De originele motoren waren wel ok maar hadden niet het niveau om een wereldtitel te winnen. De ontwikkeling ervan ging verder en in 1959 was er een nagelnieuwe motor gebouwd voor Lundin. Uiteraard hadden ze gebruik gemaakt van alle gegevens verzameld uit de afgelopen twee seizoenen. Sten Lundin gebruikte deze fel geëvolueerde motor om de wereldtitel te winnen in 1959. Na het seizoen 1959 trachtte Sten de motor te kopen van de fabriek maar die bleek al aan een Monark dealer te zijn verkocht.
In de voorbereiding naar het seizoen 1960 was het Lundin himself die de ingenieurs en technici in de fabriek bijstond om een nagelnieuwe Monark/Albin te bouwen. Met deze motor zou Lundin het ganse wereldkampioenschap rijden en kwam aan het einde van het seizoen 2 punten tekort op zijn Zweedse kompaan Bill Nilsson die toen op een nieuwe fabrieks Husqvarna reed. Tijdens dit bewust seizoen overleed één van de bazen bij Monark (Lennart Warborn) en werd er beslist om zich terug te trekken uit de Grand-Prix motorcross. Lundin bleef achter zonder een fabriekscontract maar mocht wel zijn Monark GP-motor behouden.
Het was een ander lid van het Monark imperium, Kaj Bornebusch, die een paar jaren eerder een eigen bedrijf uit de grond stampte. Dat was de firma Litoverken. Kaj had het plan opgevat om een 500cc GP-machine te bouwen om te kunnen verkopen aan motorcrossers. De bedoeling was dat de fiets gelijk was aan de GP-machine van Monark, bereden door Sten Lundin en andere fabriekspiloten. Sten zou Kaj benaderen om tot een samenwerking te komen. Het voorstel was om de Monark groen te schilderen (de kleur van Lito) en in ruil daarvoor een sponsorcontract te krijgen voor het komende GP-seizoen. En zo geschiede. In zijn eerste jaar op Lito werd Lundin meteen wereldkampioen (1961). Hij won het wereldkampioenschap met het maximum te behalen punten! Lundin bleef met deze Lito deelnemen tot eind 1964 en finishte nooit buiten de top drie en won in totaal 13 GP’s. Ook won hij met het Zweedse team de Motocross des Nations in 1963.
Bron: mxworksbike.com Met dit vierde en laatste deel is er een einde gekomen aan het verhaal over de Monark/Lito. Onze dank gaat uit naar Terry Good omdat we het verhaal mochten overnemen en vertalen.